Ο αιώνιος ανυπότακτος μιλά στον Economist για το χιούμορ, τους τσαρλατάνους και τον θάνατο
Ένα ξεθωριασμένο σημάδι χαράζει το μάγουλό του. Ένας σκοτεινός φακός καλύπτει το σημείο όπου κάποτε βρισκόταν το δεξί του μάτι.
Και όμως, για έναν 78χρονο άνδρα που δέχθηκε 15 μαχαιριές από έναν φανατικό επιτιθέμενο, ο Sir Salman Rushdie παραμένει απροσδόκητα αισιόδοξος, σημειώνει ο Economist.
Για σχεδόν μισή του ζωή, ο συγγραφέας έχει ζήσει υπό τη σκιά μιας θανατικής καταδίκης, μετά το διαβόητο fatwa που εξέδωσε ένας άτεγκτος αγιατολάχ, διατάζοντας τους μουσουλμάνους να τον σκοτώσουν για το μυθιστόρημά του The Satanic Verses, το οποίο θεωρήθηκε βλάσφημο.
Παρά τη σχεδόν επιτυχημένη απόπειρα δολοφονίας εναντίον του το 2022, ο Rushdie επέζησε — και σήμερα επιστρέφει με μια νέα, φωτεινή συλλογή διηγημάτων με τίτλο The Eleventh Hour.
Το χιούμορ ως όπλο εναντίον τoυ σκοταδισμού
Ένα από τα πράγματα που ενοχλούν τον Rushdie, λέει ο Economist, είναι ότι η φήμη του ως «συγγραφέα του fatwa» επισκιάζει το γεγονός ότι τα έργα του είναι γεμάτα χιούμορ και ειρωνεία.
Μιλώντας στο λογοτεχνικό φεστιβάλ του Cliveden, με τους σωματοφύλακές του να στέκονται αθόρυβα στο φόντο, εξηγεί:
«Επειδή η επίθεση στους “Σατανικούς Στίχους” δεν ήταν αστεία, υποτέθηκε ότι και το ίδιο το βιβλίο δεν ήταν αστείο.
Κι έτσι οι άνθρωποι σταμάτησαν να βλέπουν το χιούμορ μέσα στη γραφή μου».
Για τον Rushdie, αυτό δεν είναι λεπτομέρεια - είναι ουσία. Το χιούμορ, λέει, δεν είναι απλώς πηγή χαράς, αλλά όπλο ενάντια στην καταπίεση.
«Η έλλειψη χιούμορ είναι γνώρισμα στενοκεφαλιάς• υπάρχουν ελάχιστοι δικτάτορες με αίσθηση του χιούμορ. Το γέλιο ενοχλεί τους τυράννους περισσότερο από οτιδήποτε άλλο».
Σάτιρα απέναντι σε φανατικούς και τσαρλατάνους
Η νέα του συλλογή διηγημάτων χλευάζει με λεπτή ειρωνεία θρησκευτικούς φανατικούς, πολιτικούς απατεώνες και τον ίδιο τον θάνατο.
Στο διήγημα «The Musician of Kahani», μια Ινδή αρχίζει να αμφιβάλλει για τον άθεο σύζυγό της όταν εκείνος την εγκαταλείπει για να ακολουθήσει έναν θρησκευτικό ψευδογκουρού που κηρύσσει ότι «το χρήμα είναι θεάρεστο» — και οι δωρεές κατακλύζουν τους λογαριασμούς του.
Η σάτιρα του Rushdie είναι βαθιά προσωπική. Η ζωή του έχει σημαδευτεί από την άρνηση του Διαφωτισμού και τη βία εκείνων που πιστεύουν πως οι λέξεις πρέπει να τιμωρούνται με σίδερο.
Όπως αφηγείται, δεν είδε ποτέ το μαχαίρι που τον τύφλωσε μέχρι τη δίκη του δράστη, Hadi Matar, το 2024. «Εκείνη τη στιγμή», λέει, «ήμουν απασχολημένος... δεχόμενος τις μαχαιριές του».
Αυτό που τον συγκλόνισε περισσότερο ήταν η ψυχραιμία του επιτιθέμενου.
Ένας 24χρονος, χωρίς ποινικό μητρώο, προσπάθησε να σκοτώσει έναν άγνωστό του άνθρωπο μπροστά σε εκατοντάδες μάρτυρες - και το έκανε χωρίς κανένα δισταγμό. «Είναι ένα μυστήριο», σχολιάζει ο Rushdie.
Ο κίνδυνος της πόλωσης και η παρακμή της ελευθερίας του λόγου
Για τον Rushdie, η απάντηση ίσως βρίσκεται στην εποχή της πόλωσης. «Για πολλούς σήμερα, η φυλετική ή ιδεολογική πίστη υπερισχύει της ηθικής», λέει.
Ο Matar ισχυρίστηκε ότι ενεργούσε για να «υπερασπιστεί» τους μουσουλμάνους από ένα βιβλίο που κανείς δεν τον ανάγκασε να διαβάσει.
Ο συγγραφέας εκφράζει βαθιά ανησυχία για την κατάσταση της ελευθερίας του λόγου:
«Η ατμόσφαιρα φόβου στην Ινδία, οι γελοίες απαγορεύσεις βιβλίων στην Αμερική... όλα δείχνουν ότι η ελευθερία της έκφρασης είναι σε κακή κατάσταση».
Ενώ αναγνωρίζει ότι οι συντηρητικοί και οι αυταρχικοί συνεχίζουν να επιτίθενται «με πάθος», επισημαίνει ότι η λογοκρισία από τους ίδιους τους προοδευτικούς είναι εξίσου επικίνδυνη: «Όταν προσπαθείς να υπερασπιστείς την ελευθερία απέναντι στην καταπίεση της άλλης πλευράς, δεν μπορείς ταυτόχρονα να φιμώνεις όσους διαφωνούν μαζί σου».
Οι παραμορφωμένες λέξεις και ο πόλεμος των αφηγήσεων
Σε ένα από τα νέα του διηγήματα, Oklahoma, περιγράφει έναν «εγκληματία βασιλιά» που αλλάζει το νόημα των λέξεων για να δικαιολογεί τις πράξεις του: καταργεί τη λέξη «incest», μετονομάζει τον «βιασμό» σε «αγάπη» και τον «τρόμο» σε «πατριωτισμό».
Οι συγγραφείς, λέει ο Rushdie, είναι οι «φύλακες της γλώσσας».
Όταν οι ισχυροί διαστρεβλώνουν τις λέξεις για να κρύψουν την αλήθεια, οι συγγραφείς έχουν καθήκον να τις αποκαθιστούν.
Ο Rushdie βλέπει έναν «παγκόσμιο πόλεμο αφηγήσεων»: από τον Vladimir Putin που ξαναγράφει την ιστορία της Ουκρανίας, μέχρι τις αντικρουόμενες ιστορίες στη Μέση Ανατολή και τον ινδουιστικό εθνικισμό στην Ινδία.
«Κάθε πλευρά πιστεύει ότι η ιστορία της συνθλίβεται από την ιστορία της άλλης. Οι ιστορίες μπορούν να σε σκοτώσουν».
Χιούμορ απέναντι στον θάνατο
Όσο για τη γήρανση και τη θνητότητα, ο Rushdie αντιμετωπίζει τα πάντα με ειρωνεία. «Είμαι εναντίον του γήρατος», λέει γελώντας.
Στο διήγημα «Late», ένας νεκρός αφηγητής ξυπνά για να αναστοχαστεί τη ζωή του — μια αλληγορία για τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη μπορεί να αναστήσει τις ιστορίες, ακόμη και μέσα από τον θάνατο.
Παρά το σκοτάδι που έχει ζήσει, ο Salman Rushdie παραμένει πιστός στην πιο ριζοσπαστική του ιδέα: ότι το χιούμορ, η φαντασία και η λογοτεχνία μπορούν να ξαναγράψουν τον κόσμο — και να τον κάνουν λίγο πιο ελεύθερο, καταλήγει ο Economist.
www.bankingnews.gr
Και όμως, για έναν 78χρονο άνδρα που δέχθηκε 15 μαχαιριές από έναν φανατικό επιτιθέμενο, ο Sir Salman Rushdie παραμένει απροσδόκητα αισιόδοξος, σημειώνει ο Economist.
Για σχεδόν μισή του ζωή, ο συγγραφέας έχει ζήσει υπό τη σκιά μιας θανατικής καταδίκης, μετά το διαβόητο fatwa που εξέδωσε ένας άτεγκτος αγιατολάχ, διατάζοντας τους μουσουλμάνους να τον σκοτώσουν για το μυθιστόρημά του The Satanic Verses, το οποίο θεωρήθηκε βλάσφημο.
Παρά τη σχεδόν επιτυχημένη απόπειρα δολοφονίας εναντίον του το 2022, ο Rushdie επέζησε — και σήμερα επιστρέφει με μια νέα, φωτεινή συλλογή διηγημάτων με τίτλο The Eleventh Hour.
Το χιούμορ ως όπλο εναντίον τoυ σκοταδισμού
Ένα από τα πράγματα που ενοχλούν τον Rushdie, λέει ο Economist, είναι ότι η φήμη του ως «συγγραφέα του fatwa» επισκιάζει το γεγονός ότι τα έργα του είναι γεμάτα χιούμορ και ειρωνεία.
Μιλώντας στο λογοτεχνικό φεστιβάλ του Cliveden, με τους σωματοφύλακές του να στέκονται αθόρυβα στο φόντο, εξηγεί:
«Επειδή η επίθεση στους “Σατανικούς Στίχους” δεν ήταν αστεία, υποτέθηκε ότι και το ίδιο το βιβλίο δεν ήταν αστείο.
Κι έτσι οι άνθρωποι σταμάτησαν να βλέπουν το χιούμορ μέσα στη γραφή μου».
Για τον Rushdie, αυτό δεν είναι λεπτομέρεια - είναι ουσία. Το χιούμορ, λέει, δεν είναι απλώς πηγή χαράς, αλλά όπλο ενάντια στην καταπίεση.
«Η έλλειψη χιούμορ είναι γνώρισμα στενοκεφαλιάς• υπάρχουν ελάχιστοι δικτάτορες με αίσθηση του χιούμορ. Το γέλιο ενοχλεί τους τυράννους περισσότερο από οτιδήποτε άλλο».
Σάτιρα απέναντι σε φανατικούς και τσαρλατάνους
Η νέα του συλλογή διηγημάτων χλευάζει με λεπτή ειρωνεία θρησκευτικούς φανατικούς, πολιτικούς απατεώνες και τον ίδιο τον θάνατο.
Στο διήγημα «The Musician of Kahani», μια Ινδή αρχίζει να αμφιβάλλει για τον άθεο σύζυγό της όταν εκείνος την εγκαταλείπει για να ακολουθήσει έναν θρησκευτικό ψευδογκουρού που κηρύσσει ότι «το χρήμα είναι θεάρεστο» — και οι δωρεές κατακλύζουν τους λογαριασμούς του.
Η σάτιρα του Rushdie είναι βαθιά προσωπική. Η ζωή του έχει σημαδευτεί από την άρνηση του Διαφωτισμού και τη βία εκείνων που πιστεύουν πως οι λέξεις πρέπει να τιμωρούνται με σίδερο.
Όπως αφηγείται, δεν είδε ποτέ το μαχαίρι που τον τύφλωσε μέχρι τη δίκη του δράστη, Hadi Matar, το 2024. «Εκείνη τη στιγμή», λέει, «ήμουν απασχολημένος... δεχόμενος τις μαχαιριές του».
Αυτό που τον συγκλόνισε περισσότερο ήταν η ψυχραιμία του επιτιθέμενου.
Ένας 24χρονος, χωρίς ποινικό μητρώο, προσπάθησε να σκοτώσει έναν άγνωστό του άνθρωπο μπροστά σε εκατοντάδες μάρτυρες - και το έκανε χωρίς κανένα δισταγμό. «Είναι ένα μυστήριο», σχολιάζει ο Rushdie.
Ο κίνδυνος της πόλωσης και η παρακμή της ελευθερίας του λόγου
Για τον Rushdie, η απάντηση ίσως βρίσκεται στην εποχή της πόλωσης. «Για πολλούς σήμερα, η φυλετική ή ιδεολογική πίστη υπερισχύει της ηθικής», λέει.
Ο Matar ισχυρίστηκε ότι ενεργούσε για να «υπερασπιστεί» τους μουσουλμάνους από ένα βιβλίο που κανείς δεν τον ανάγκασε να διαβάσει.
Ο συγγραφέας εκφράζει βαθιά ανησυχία για την κατάσταση της ελευθερίας του λόγου:
«Η ατμόσφαιρα φόβου στην Ινδία, οι γελοίες απαγορεύσεις βιβλίων στην Αμερική... όλα δείχνουν ότι η ελευθερία της έκφρασης είναι σε κακή κατάσταση».
Ενώ αναγνωρίζει ότι οι συντηρητικοί και οι αυταρχικοί συνεχίζουν να επιτίθενται «με πάθος», επισημαίνει ότι η λογοκρισία από τους ίδιους τους προοδευτικούς είναι εξίσου επικίνδυνη: «Όταν προσπαθείς να υπερασπιστείς την ελευθερία απέναντι στην καταπίεση της άλλης πλευράς, δεν μπορείς ταυτόχρονα να φιμώνεις όσους διαφωνούν μαζί σου».
Οι παραμορφωμένες λέξεις και ο πόλεμος των αφηγήσεων
Σε ένα από τα νέα του διηγήματα, Oklahoma, περιγράφει έναν «εγκληματία βασιλιά» που αλλάζει το νόημα των λέξεων για να δικαιολογεί τις πράξεις του: καταργεί τη λέξη «incest», μετονομάζει τον «βιασμό» σε «αγάπη» και τον «τρόμο» σε «πατριωτισμό».
Οι συγγραφείς, λέει ο Rushdie, είναι οι «φύλακες της γλώσσας».
Όταν οι ισχυροί διαστρεβλώνουν τις λέξεις για να κρύψουν την αλήθεια, οι συγγραφείς έχουν καθήκον να τις αποκαθιστούν.
Ο Rushdie βλέπει έναν «παγκόσμιο πόλεμο αφηγήσεων»: από τον Vladimir Putin που ξαναγράφει την ιστορία της Ουκρανίας, μέχρι τις αντικρουόμενες ιστορίες στη Μέση Ανατολή και τον ινδουιστικό εθνικισμό στην Ινδία.
«Κάθε πλευρά πιστεύει ότι η ιστορία της συνθλίβεται από την ιστορία της άλλης. Οι ιστορίες μπορούν να σε σκοτώσουν».
Χιούμορ απέναντι στον θάνατο
Όσο για τη γήρανση και τη θνητότητα, ο Rushdie αντιμετωπίζει τα πάντα με ειρωνεία. «Είμαι εναντίον του γήρατος», λέει γελώντας.
Στο διήγημα «Late», ένας νεκρός αφηγητής ξυπνά για να αναστοχαστεί τη ζωή του — μια αλληγορία για τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη μπορεί να αναστήσει τις ιστορίες, ακόμη και μέσα από τον θάνατο.
Παρά το σκοτάδι που έχει ζήσει, ο Salman Rushdie παραμένει πιστός στην πιο ριζοσπαστική του ιδέα: ότι το χιούμορ, η φαντασία και η λογοτεχνία μπορούν να ξαναγράψουν τον κόσμο — και να τον κάνουν λίγο πιο ελεύθερο, καταλήγει ο Economist.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών