Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν θα μας σώσουν από την κλιματική καταστροφή, προειδοποιούν οι ειδικοί
Το 2022, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Antonio Guteρres δήλωσε ότι «το σωσίβιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μπορεί να οδηγήσει τον κόσμο έξω από την κλιματική κρίση».
Λέγοντας αυτό, απηχούσε μια δημοφιλή και δελεαστική ιδέα: ότι, αν βιαζόμαστε, μπορούμε να ανατρέψουμε την κλιματική κρίση με την ευρεία υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με τη μορφή ηλιακών συλλεκτών, αιολικών πάρκων, ηλεκτρικών οχημάτων και πολλά άλλα.
Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, και οι αναλυτές αμφισβητούν όλο και περισσότερο την αφελή υπόθεση ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι μια «ασημένια σφαίρα».
Περισσότερα ορυκτά
Το παραπάνω οφείλεται εν μέρει στο ότι η ταχεία μετάβαση σε ένα παγκόσμιο σύστημα ενέργειας και μεταφορών που τροφοδοτείται από καθαρή ενέργεια φέρνει μαζί της μια σειρά από νέα (και παλιά) περιβαλλοντικά προβλήματα.
Αρχικά, η ενίσχυση της παραγωγής ηλιακής ενέργειας, αιολικής ενέργειας και ηλεκτροκίνησης απαιτεί πολύ περισσότερα ορυκτά και υλικά βραχυπρόθεσμα από τα ήδη καθιερωμένα αντίστοιχά τους ορυκτά καύσιμα, ενώ δημιουργεί επίσης σημαντικό αποτύπωμα άνθρακα.
Επίσης, όσο πιο γρήγορα περνάμε από την τεχνολογία των ορυκτών καυσίμων στην τεχνολογία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τόσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα των υλικών που απαιτούνται εκ των προτέρων και τόσο υψηλότερος είναι ο άμεσος άνθρακας και πολλά άλλα περιβαλλοντικά κόστη.
Αλλά αυτή η στροφή συμβαίνει τώρα εξαιρετικά γρήγορα, καθώς εταιρείες, κυβερνήσεις και καταναλωτές προσπαθούν να απομακρυνθούν από το πετρέλαιο, τον άνθρακα και το φυσικό αέριο.
«Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κινούνται πιο γρήγορα από ό,τι οι εθνικές κυβερνήσεις μπορούν να θέσουν στόχους», δήλωσε ο εκτελεστικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας Fatih Birol.
Στην έκθεσή της «Ανανεώσιμες πηγές 2024», η IEA εκτιμά ότι ο κόσμος θα προσθέσει περισσότερα από 5.500 γιγαβάτ δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μεταξύ 2024 και 2030 — σχεδόν τριπλάσια από την αύξηση μεταξύ 2017 και 2023.
Μείωση εκπομπών;
Αλλά αυτός ο θρίαμβος δεν έφερε μαζί του μια ταυτόχρονη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών, όπως ήλπιζαν οι περισσότεροι.
Στην πραγματικότητα, το 2023 είδε τις μεγαλύτερες ετήσιες εκλύσεις άνθρακα στην ανθρωπότητα, συνολικά 37,4 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους, γεγονός που οδήγησε τους ειδικούς να αναρωτηθούν: Τι συμβαίνει;
Η εισαγωγή άνθρακα στην Αγγλία του 19ου αιώνα —μια καινοτόμα, αποτελεσματική, φθηνή νέα πηγή ενέργειας— έκανε μερικούς πλούσιους, δημιούργησε μια πληθώρα καταναλωτικών προϊόντων και ήταν μια καταστροφή για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.
Το παράδοξο
Ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι η πηγή αυτής της συγκλονιστικής αντίφασης σχετικά με την ρεκόρ σύγχρονης κατανάλωσης ενέργειας βρίσκεται στην αιχμή των επιχειρήσεων και των καταναλωτών για περισσότερες, καλύτερες, φθηνότερες τεχνολογικές καινοτομίες, μια ιδέα που συνοψίζεται από μια οικονομική θεωρία 160 ετών: το παράδοξο Jevons.
Υποστηριζόμενο από τον Άγγλο οικονομολόγο του 19ου αιώνα William Stanley Jevons, δηλώνει ότι, «μακροπρόθεσμα, μια αύξηση στην αποδοτικότητα στη χρήση των πόρων [μέσω μιας νέας τεχνολογίας] θα προκαλέσει αύξηση στην κατανάλωση πόρων παρά μείωση».
Με απλά λόγια, όσο πιο αποδοτική (και επομένως φθηνότερη) είναι η ενέργεια, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η συνολική παραγωγή και η οικονομική ανάπτυξη της κοινωνίας — με αυτή την αυξημένη παραγωγή να απαιτεί στη συνέχεια περισσότερη κατανάλωση ενέργειας.
Γράφοντας το 1865, ο Jevons υποστήριξε ότι η ενεργειακή μετάβαση από τα άλογα στον άνθρακα μείωσε την ποσότητα εργασίας για κάθε δεδομένη εργασία (μαζί με το κόστος), γεγονός που οδήγησε σε ραγδαία αύξηση της κατανάλωσης πόρων.
Ως απόδειξη, επεσήμανε την έκρηξη στην τεχνολογική καινοτομία και χρήση που σημειώθηκε τον 19ο αιώνα.
Εφαρμοσμένο στην τρέχουσα δύσκολη θέση μας, το παράδοξο Jevons προκαλεί και υπονομεύει τις ρόδινες προβλέψεις των τεχνικών προβλέψεων για βιώσιμη ανάπτυξη.
Στο σήμερα…
Ακολουθεί μια ματιά στο παράδοξο στη δράση: Ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος τομέας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σήμερα είναι τα ηλιακά φωτοβολταϊκά (PV), τα οποία αναμένεται να αντιπροσωπεύουν το 80% της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας τα επόμενα χρόνια.
Σε πολλά μέρη του κόσμου, κατασκευάζονται μεγάλοι σταθμοί ηλιακής ενέργειας, ενώ εταιρείες και νοικοκυριά προσθέτουν με ταχείς ρυθμούς ηλιακούς συλλέκτες στον τελευταίο όροφο.
Στην κορυφή του πακέτου βρίσκεται η Κίνα, με τον εκπληκτικό ρυθμό εγκατάστασης ηλιακής ενέργειας (216,9 GW το 2023).
Όμως, παραδόξως, καθώς η Κίνα χρησιμοποιεί φθηνά ηλιακά πάνελ για εγχώρια χρήση και εξαγωγή, κατασκευάζει επίσης έξι φορές περισσότερους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με άνθρακα κάθε χρόνο από ό,τι ο υπόλοιπος κόσμος μαζί, αν και εξακολουθεί να αναμένει σχεδόν το ήμισυ της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές, κυρίως ηλιακή, έως το 2028.
Η περίπτωση της Κίνας
Αυτή η αστρονομική ανάπτυξη στην αρχή φαίνεται σαν απόδειξη του παραδόξου Jevons στη δουλειά, αλλά υπάρχει μια απροσδόκητη ανατροπή: Γιατί η Κίνα (και μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου) εξακολουθεί να καταναλώνει αδηφάγα, λιγότερο αποδοτική τεχνολογία ορυκτών καυσίμων, ενώ επίσης καταβροχθίζει ανανεώσιμες πηγές ενέργειας;
Ένας λόγος είναι ότι ο άνθρακας και το πετρέλαιο θεωρούνται αξιόπιστα και δεν υπόκεινται στα ίδια προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε περιόδους έντονης ξηρασίας ή βίαιων καιρικών συνθηκών — προβλήματα που προκαλούνται από την ίδια την κλιματική αλλαγή που οι ανανεώσιμες πηγές προορίζονται να μετριάσουν.
Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι ότι τα ορυκτά καύσιμα συνεχίζουν να είναι σχετικά φθηνά.
Αυτό συμβαίνει επειδή υποστηρίζονται από τεράστιες κρατικές επιδοτήσεις (συνολικά πάνω από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως).
Επομένως, κατά μία έννοια, βιώνουμε ένα τετραπλό παράδοξο Jevons, με το πετρέλαιο, τον άνθρακα, το φυσικό αέριο και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να λειτουργούν σαν τέσσερα οικονομικά άλογα, όλα αγωνίζονται για να παράγουν πιο φθηνά πράγματα για μια εκρηκτική παγκόσμια καταναλωτική οικονομία.
Αλλά αυτή η ανάπτυξη συνοδεύεται από τρομερή περιβαλλοντική και κοινωνική βλάβη.
Ενώ οι κατασκευαστές ισχυρίζονται ότι τα ηλιακά πάνελ θα διαρκέσουν για πολλά χρόνια, πολλά πέφτουν πολύ νωρίτερα επειδή σπάνε ή πιο αποτελεσματικές εκδόσεις διατίθενται στο εμπόριο και πωλούνται.
Εκθετική ανάπτυξη με φρικτό κόστος
Επιστροφή στο ηλιακό παράδειγμα: Η Κίνα πουλάει τις φθηνές ηλιακές εγκαταστάσεις της σε όλο τον κόσμο και μέχρι το 2030 θα μπορούσε να είναι υπεύθυνη για το ήμισυ της νέας δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που είναι εγκατεστημένη παγκοσμίως.
Αλλά το περιβαλλοντικό κόστος της ικανοποίησης αυτής της κλιμακούμενης ζήτησης σε όλο τον κόσμο.
Έχει προκαλέσει μια τεράστια έκρηξη εξόρυξης.
Απελπισμένοι να ικανοποιήσουν τη ραγδαία αυξανόμενη ζήτηση, εταιρείες και έθνη εξορύσσουν σε όλο και πιο δυσπρόσιτες περιοχές, που κοστίζουν περισσότερο σε δολάρια, εκπομπές άνθρακα, απώλειες βιοποικιλότητας, αλλαγή χρήσης γης, χρήση γλυκού νερού, οξίνιση των ωκεανών, καθώς και ρύπανση γης, νερού και αέρα.
Έτσι, όπως και με τα ορυκτά καύσιμα, η βιασύνη προς τις ανανεώσιμες πηγές συμβάλλει στην αποσταθεροποίηση των εννέα πλανητικών ορίων, εκ των οποίων τα έξι βρίσκονται ήδη στην κόκκινη ζώνη, απειλώντας τον πολιτισμό, την ανθρωπότητα και τη ζωή όπως την ξέρουμε.
Πρέπει να θυμόμαστε ότι η εξόρυξη εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα, επομένως παράγει μεγάλες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου καθώς παρέχει ορυκτά για την επανάσταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Η μελέτη του ΜΙΤ
Ένα άρθρο του Ιανουαρίου 2023 στο MIT Technology Review προβλέπει ότι μόνο η εξόρυξη που απαιτείται για την υποστήριξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα παράγει 29 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους εκπομπών CO2 από τώρα έως το 2050.
Ο άνθρακας απέχει πολύ από το μόνο πρόβλημα.
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας απαιτούν επίσης ένα ευρύ φάσμα ορυκτών που συχνά δύσκολα προσεγγίζονται, όπως νικέλιο, γραφίτης, χαλκός, σπάνιες γαίες, λίθιο και κοβάλτιο.
Αυτό σημαίνει ότι «παραδόξως, η εξόρυξη αυτής της μεγάλης ποσότητας πρώτων υλών [για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας] θα απαιτήσει την ανάπτυξη νέων ορυχείων με μεγαλύτερο συνολικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα», λέει το άρθρο του MIT.
Υπάρχουν και άλλα προβλήματα.
Κάθε χρόνο 14.000 γήπεδα ποδοσφαίρου με δάση κόβονται στη Μιανμάρ για να δημιουργηθεί φτηνό κάρβουνο για τις βιομηχανίες τήξης της Κίνας για την επεξεργασία πυριτίου, βασικό συστατικό των ηλιακών συλλεκτών και των υπολογιστών.
Η αναζήτηση λύσεων
«Πρέπει πραγματικά να βρούμε λύσεις που θα μας προσφέρουν το υλικό που χρειαζόμαστε βιώσιμα, και ο χρόνος είναι πολύ μικρός», δήλωσε ο Δημήτριος Παπαθανασίου, παγκόσμιος διευθυντής ενέργειας και εξορυκτικών προϊόντων στην Παγκόσμια Τράπεζα.
Μια ευρέως διαφημιζόμενη λύση υποστηρίζει ότι οι επιπτώσεις που επιβάλλονται από την ταχεία μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορούν να μειωθούν σημαντικά με την ενισχυμένη ανακύκλωση.
Αυτό το επιχείρημα έχει ως εξής: Τα ορυκτά που χρειάζονται για την κατασκευή ηλιακών συλλεκτών και την κατασκευή αιολικών πάρκων και ηλεκτρικών οχημάτων πρέπει να προμηθεύονται μόνο μία φορά.
Σε αντίθεση με τα ορυκτά καύσιμα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παράγουν ενέργεια χρόνο με το χρόνο.
Και τα αυθεντικά υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή τους μπορούν να ανακυκλωθούν ξανά και ξανά.
Υπάρχουν όμως προβλήματα με αυτή τη θέση
Πρώτον, ενώ οι μπαταρίες EV, για παράδειγμα, μπορεί να είναι σχετικά μεγάλης διάρκειας, παρέχουν ενέργεια μόνο για νέα ηλεκτρικά οχήματα που εξακολουθούν να χρειάζονται χάλυβα, πλαστικά, ελαστικά και πολλά άλλα για να φέρουν τους ανθρώπους στον Παγκόσμιο Βορρά και όλο και περισσότερο στον Παγκόσμιο Νότο στο δρόμο.
Αυτά τα αυτοκίνητα θα φθαρούν, με λάστιχα, ηλεκτρονικά, πλαστικά και μπαταρίες ακριβά στην ανακύκλωση.
Η βιομηχανία ηλιακής ενέργειας λέει ότι «τα ηλιακά πάνελ έχουν αναμενόμενη διάρκεια ζωής μεταξύ 25-30 ετών» και συχνά πολύ μεγαλύτερη.
Λύνοντας το λάθος πρόβλημα
Τελικά, λένε ορισμένοι αναλυτές, μπορεί να προσπαθούμε να λύσουμε το λάθος πρόβλημα.
Η ανθρωπότητα δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα παραγωγής ενέργειας, λένε.
Αντιθέτως, έχουμε πρόβλημα κατανάλωσης ενέργειας.
Έτσι, το κλειδί για τη μείωση της περιβαλλοντικής ζημίας είναι η ριζική μείωση της ζήτησης ενέργειας.
Αλλά αυτό πιθανότατα μπορεί να γίνει μόνο μέσω σταθερής - ή, ακόμα καλύτερα, μειωμένης κατανάλωσης.
Ωστόσο, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι σύγχρονοι καταναλωτές δεν βιάζονται να αγοράσουν την επόμενη γενιά ηλεκτρονικών ειδών ευρείας κατανάλωσης, συμπεριλαμβανομένων ακόμη πιο έξυπνων smartphone, τα οποία απαιτούν όλο και περισσότερη ενέργεια και υλικά για να λειτουργήσουν (σκεφτείτε τα παγκόσμια κέντρα δεδομένων Διαδικτύου).
Και είναι επίσης δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η βιομηχανία δεν βιάζεται να ενημερώσει τις όλο και πιο καινοτόμες σειρές ηλεκτρονικών προϊόντων της (σκεφτείτε την τεχνητή νοημοσύνη).
www.bankingnews.gr
Λέγοντας αυτό, απηχούσε μια δημοφιλή και δελεαστική ιδέα: ότι, αν βιαζόμαστε, μπορούμε να ανατρέψουμε την κλιματική κρίση με την ευρεία υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με τη μορφή ηλιακών συλλεκτών, αιολικών πάρκων, ηλεκτρικών οχημάτων και πολλά άλλα.
Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, και οι αναλυτές αμφισβητούν όλο και περισσότερο την αφελή υπόθεση ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι μια «ασημένια σφαίρα».
Περισσότερα ορυκτά
Το παραπάνω οφείλεται εν μέρει στο ότι η ταχεία μετάβαση σε ένα παγκόσμιο σύστημα ενέργειας και μεταφορών που τροφοδοτείται από καθαρή ενέργεια φέρνει μαζί της μια σειρά από νέα (και παλιά) περιβαλλοντικά προβλήματα.
Αρχικά, η ενίσχυση της παραγωγής ηλιακής ενέργειας, αιολικής ενέργειας και ηλεκτροκίνησης απαιτεί πολύ περισσότερα ορυκτά και υλικά βραχυπρόθεσμα από τα ήδη καθιερωμένα αντίστοιχά τους ορυκτά καύσιμα, ενώ δημιουργεί επίσης σημαντικό αποτύπωμα άνθρακα.
Επίσης, όσο πιο γρήγορα περνάμε από την τεχνολογία των ορυκτών καυσίμων στην τεχνολογία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τόσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα των υλικών που απαιτούνται εκ των προτέρων και τόσο υψηλότερος είναι ο άμεσος άνθρακας και πολλά άλλα περιβαλλοντικά κόστη.
Αλλά αυτή η στροφή συμβαίνει τώρα εξαιρετικά γρήγορα, καθώς εταιρείες, κυβερνήσεις και καταναλωτές προσπαθούν να απομακρυνθούν από το πετρέλαιο, τον άνθρακα και το φυσικό αέριο.
«Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κινούνται πιο γρήγορα από ό,τι οι εθνικές κυβερνήσεις μπορούν να θέσουν στόχους», δήλωσε ο εκτελεστικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας Fatih Birol.
Στην έκθεσή της «Ανανεώσιμες πηγές 2024», η IEA εκτιμά ότι ο κόσμος θα προσθέσει περισσότερα από 5.500 γιγαβάτ δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μεταξύ 2024 και 2030 — σχεδόν τριπλάσια από την αύξηση μεταξύ 2017 και 2023.
Μείωση εκπομπών;
Αλλά αυτός ο θρίαμβος δεν έφερε μαζί του μια ταυτόχρονη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών, όπως ήλπιζαν οι περισσότεροι.
Στην πραγματικότητα, το 2023 είδε τις μεγαλύτερες ετήσιες εκλύσεις άνθρακα στην ανθρωπότητα, συνολικά 37,4 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους, γεγονός που οδήγησε τους ειδικούς να αναρωτηθούν: Τι συμβαίνει;
Η εισαγωγή άνθρακα στην Αγγλία του 19ου αιώνα —μια καινοτόμα, αποτελεσματική, φθηνή νέα πηγή ενέργειας— έκανε μερικούς πλούσιους, δημιούργησε μια πληθώρα καταναλωτικών προϊόντων και ήταν μια καταστροφή για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.
Το παράδοξο
Ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι η πηγή αυτής της συγκλονιστικής αντίφασης σχετικά με την ρεκόρ σύγχρονης κατανάλωσης ενέργειας βρίσκεται στην αιχμή των επιχειρήσεων και των καταναλωτών για περισσότερες, καλύτερες, φθηνότερες τεχνολογικές καινοτομίες, μια ιδέα που συνοψίζεται από μια οικονομική θεωρία 160 ετών: το παράδοξο Jevons.
Υποστηριζόμενο από τον Άγγλο οικονομολόγο του 19ου αιώνα William Stanley Jevons, δηλώνει ότι, «μακροπρόθεσμα, μια αύξηση στην αποδοτικότητα στη χρήση των πόρων [μέσω μιας νέας τεχνολογίας] θα προκαλέσει αύξηση στην κατανάλωση πόρων παρά μείωση».
Με απλά λόγια, όσο πιο αποδοτική (και επομένως φθηνότερη) είναι η ενέργεια, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η συνολική παραγωγή και η οικονομική ανάπτυξη της κοινωνίας — με αυτή την αυξημένη παραγωγή να απαιτεί στη συνέχεια περισσότερη κατανάλωση ενέργειας.
Γράφοντας το 1865, ο Jevons υποστήριξε ότι η ενεργειακή μετάβαση από τα άλογα στον άνθρακα μείωσε την ποσότητα εργασίας για κάθε δεδομένη εργασία (μαζί με το κόστος), γεγονός που οδήγησε σε ραγδαία αύξηση της κατανάλωσης πόρων.
Ως απόδειξη, επεσήμανε την έκρηξη στην τεχνολογική καινοτομία και χρήση που σημειώθηκε τον 19ο αιώνα.
Εφαρμοσμένο στην τρέχουσα δύσκολη θέση μας, το παράδοξο Jevons προκαλεί και υπονομεύει τις ρόδινες προβλέψεις των τεχνικών προβλέψεων για βιώσιμη ανάπτυξη.
Στο σήμερα…
Ακολουθεί μια ματιά στο παράδοξο στη δράση: Ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος τομέας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σήμερα είναι τα ηλιακά φωτοβολταϊκά (PV), τα οποία αναμένεται να αντιπροσωπεύουν το 80% της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας τα επόμενα χρόνια.
Σε πολλά μέρη του κόσμου, κατασκευάζονται μεγάλοι σταθμοί ηλιακής ενέργειας, ενώ εταιρείες και νοικοκυριά προσθέτουν με ταχείς ρυθμούς ηλιακούς συλλέκτες στον τελευταίο όροφο.
Στην κορυφή του πακέτου βρίσκεται η Κίνα, με τον εκπληκτικό ρυθμό εγκατάστασης ηλιακής ενέργειας (216,9 GW το 2023).
Όμως, παραδόξως, καθώς η Κίνα χρησιμοποιεί φθηνά ηλιακά πάνελ για εγχώρια χρήση και εξαγωγή, κατασκευάζει επίσης έξι φορές περισσότερους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με άνθρακα κάθε χρόνο από ό,τι ο υπόλοιπος κόσμος μαζί, αν και εξακολουθεί να αναμένει σχεδόν το ήμισυ της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές, κυρίως ηλιακή, έως το 2028.
Η περίπτωση της Κίνας
Αυτή η αστρονομική ανάπτυξη στην αρχή φαίνεται σαν απόδειξη του παραδόξου Jevons στη δουλειά, αλλά υπάρχει μια απροσδόκητη ανατροπή: Γιατί η Κίνα (και μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου) εξακολουθεί να καταναλώνει αδηφάγα, λιγότερο αποδοτική τεχνολογία ορυκτών καυσίμων, ενώ επίσης καταβροχθίζει ανανεώσιμες πηγές ενέργειας;
Ένας λόγος είναι ότι ο άνθρακας και το πετρέλαιο θεωρούνται αξιόπιστα και δεν υπόκεινται στα ίδια προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε περιόδους έντονης ξηρασίας ή βίαιων καιρικών συνθηκών — προβλήματα που προκαλούνται από την ίδια την κλιματική αλλαγή που οι ανανεώσιμες πηγές προορίζονται να μετριάσουν.
Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι ότι τα ορυκτά καύσιμα συνεχίζουν να είναι σχετικά φθηνά.
Αυτό συμβαίνει επειδή υποστηρίζονται από τεράστιες κρατικές επιδοτήσεις (συνολικά πάνω από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως).
Επομένως, κατά μία έννοια, βιώνουμε ένα τετραπλό παράδοξο Jevons, με το πετρέλαιο, τον άνθρακα, το φυσικό αέριο και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να λειτουργούν σαν τέσσερα οικονομικά άλογα, όλα αγωνίζονται για να παράγουν πιο φθηνά πράγματα για μια εκρηκτική παγκόσμια καταναλωτική οικονομία.
Αλλά αυτή η ανάπτυξη συνοδεύεται από τρομερή περιβαλλοντική και κοινωνική βλάβη.
Ενώ οι κατασκευαστές ισχυρίζονται ότι τα ηλιακά πάνελ θα διαρκέσουν για πολλά χρόνια, πολλά πέφτουν πολύ νωρίτερα επειδή σπάνε ή πιο αποτελεσματικές εκδόσεις διατίθενται στο εμπόριο και πωλούνται.
Εκθετική ανάπτυξη με φρικτό κόστος
Επιστροφή στο ηλιακό παράδειγμα: Η Κίνα πουλάει τις φθηνές ηλιακές εγκαταστάσεις της σε όλο τον κόσμο και μέχρι το 2030 θα μπορούσε να είναι υπεύθυνη για το ήμισυ της νέας δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που είναι εγκατεστημένη παγκοσμίως.
Αλλά το περιβαλλοντικό κόστος της ικανοποίησης αυτής της κλιμακούμενης ζήτησης σε όλο τον κόσμο.
Έχει προκαλέσει μια τεράστια έκρηξη εξόρυξης.
Απελπισμένοι να ικανοποιήσουν τη ραγδαία αυξανόμενη ζήτηση, εταιρείες και έθνη εξορύσσουν σε όλο και πιο δυσπρόσιτες περιοχές, που κοστίζουν περισσότερο σε δολάρια, εκπομπές άνθρακα, απώλειες βιοποικιλότητας, αλλαγή χρήσης γης, χρήση γλυκού νερού, οξίνιση των ωκεανών, καθώς και ρύπανση γης, νερού και αέρα.
Έτσι, όπως και με τα ορυκτά καύσιμα, η βιασύνη προς τις ανανεώσιμες πηγές συμβάλλει στην αποσταθεροποίηση των εννέα πλανητικών ορίων, εκ των οποίων τα έξι βρίσκονται ήδη στην κόκκινη ζώνη, απειλώντας τον πολιτισμό, την ανθρωπότητα και τη ζωή όπως την ξέρουμε.
Πρέπει να θυμόμαστε ότι η εξόρυξη εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα, επομένως παράγει μεγάλες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου καθώς παρέχει ορυκτά για την επανάσταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Η μελέτη του ΜΙΤ
Ένα άρθρο του Ιανουαρίου 2023 στο MIT Technology Review προβλέπει ότι μόνο η εξόρυξη που απαιτείται για την υποστήριξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα παράγει 29 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους εκπομπών CO2 από τώρα έως το 2050.
Ο άνθρακας απέχει πολύ από το μόνο πρόβλημα.
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας απαιτούν επίσης ένα ευρύ φάσμα ορυκτών που συχνά δύσκολα προσεγγίζονται, όπως νικέλιο, γραφίτης, χαλκός, σπάνιες γαίες, λίθιο και κοβάλτιο.
Αυτό σημαίνει ότι «παραδόξως, η εξόρυξη αυτής της μεγάλης ποσότητας πρώτων υλών [για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας] θα απαιτήσει την ανάπτυξη νέων ορυχείων με μεγαλύτερο συνολικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα», λέει το άρθρο του MIT.
Υπάρχουν και άλλα προβλήματα.
Κάθε χρόνο 14.000 γήπεδα ποδοσφαίρου με δάση κόβονται στη Μιανμάρ για να δημιουργηθεί φτηνό κάρβουνο για τις βιομηχανίες τήξης της Κίνας για την επεξεργασία πυριτίου, βασικό συστατικό των ηλιακών συλλεκτών και των υπολογιστών.
Η αναζήτηση λύσεων
«Πρέπει πραγματικά να βρούμε λύσεις που θα μας προσφέρουν το υλικό που χρειαζόμαστε βιώσιμα, και ο χρόνος είναι πολύ μικρός», δήλωσε ο Δημήτριος Παπαθανασίου, παγκόσμιος διευθυντής ενέργειας και εξορυκτικών προϊόντων στην Παγκόσμια Τράπεζα.
Μια ευρέως διαφημιζόμενη λύση υποστηρίζει ότι οι επιπτώσεις που επιβάλλονται από την ταχεία μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορούν να μειωθούν σημαντικά με την ενισχυμένη ανακύκλωση.
Αυτό το επιχείρημα έχει ως εξής: Τα ορυκτά που χρειάζονται για την κατασκευή ηλιακών συλλεκτών και την κατασκευή αιολικών πάρκων και ηλεκτρικών οχημάτων πρέπει να προμηθεύονται μόνο μία φορά.
Σε αντίθεση με τα ορυκτά καύσιμα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παράγουν ενέργεια χρόνο με το χρόνο.
Και τα αυθεντικά υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή τους μπορούν να ανακυκλωθούν ξανά και ξανά.
Υπάρχουν όμως προβλήματα με αυτή τη θέση
Πρώτον, ενώ οι μπαταρίες EV, για παράδειγμα, μπορεί να είναι σχετικά μεγάλης διάρκειας, παρέχουν ενέργεια μόνο για νέα ηλεκτρικά οχήματα που εξακολουθούν να χρειάζονται χάλυβα, πλαστικά, ελαστικά και πολλά άλλα για να φέρουν τους ανθρώπους στον Παγκόσμιο Βορρά και όλο και περισσότερο στον Παγκόσμιο Νότο στο δρόμο.
Αυτά τα αυτοκίνητα θα φθαρούν, με λάστιχα, ηλεκτρονικά, πλαστικά και μπαταρίες ακριβά στην ανακύκλωση.
Η βιομηχανία ηλιακής ενέργειας λέει ότι «τα ηλιακά πάνελ έχουν αναμενόμενη διάρκεια ζωής μεταξύ 25-30 ετών» και συχνά πολύ μεγαλύτερη.
Λύνοντας το λάθος πρόβλημα
Τελικά, λένε ορισμένοι αναλυτές, μπορεί να προσπαθούμε να λύσουμε το λάθος πρόβλημα.
Η ανθρωπότητα δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα παραγωγής ενέργειας, λένε.
Αντιθέτως, έχουμε πρόβλημα κατανάλωσης ενέργειας.
Έτσι, το κλειδί για τη μείωση της περιβαλλοντικής ζημίας είναι η ριζική μείωση της ζήτησης ενέργειας.
Αλλά αυτό πιθανότατα μπορεί να γίνει μόνο μέσω σταθερής - ή, ακόμα καλύτερα, μειωμένης κατανάλωσης.
Ωστόσο, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι σύγχρονοι καταναλωτές δεν βιάζονται να αγοράσουν την επόμενη γενιά ηλεκτρονικών ειδών ευρείας κατανάλωσης, συμπεριλαμβανομένων ακόμη πιο έξυπνων smartphone, τα οποία απαιτούν όλο και περισσότερη ενέργεια και υλικά για να λειτουργήσουν (σκεφτείτε τα παγκόσμια κέντρα δεδομένων Διαδικτύου).
Και είναι επίσης δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η βιομηχανία δεν βιάζεται να ενημερώσει τις όλο και πιο καινοτόμες σειρές ηλεκτρονικών προϊόντων της (σκεφτείτε την τεχνητή νοημοσύνη).
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών