Τελευταία Νέα
Chania
Αναλύσεις – Εκθέσεις

Brown University: Η Τουρκία φλέγεται - Οικονομική κατάρρευση, θεσμική διάβρωση και οργή στους δρόμους

Brown University: Η Τουρκία φλέγεται - Οικονομική κατάρρευση, θεσμική διάβρωση και οργή στους δρόμους
Ο αυταρχισμός είναι ο μεγαλύτερος οικονομικός κίνδυνος της Τουρκίας…
Η Τουρκία βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η σύλληψη του δημάρχου Κωνσταντινούπολης, Ekrem Imamoglu, έχει πυροδοτήσει ένα κύμα οργής και διαδηλώσεων που θυμίζουν τις ταραχές του Γκεζί το 2013 – αλλά αυτή τη φορά, το διακύβευμα είναι ακόμα μεγαλύτερο. Με τη δικαιοσύνη να εργαλειοποιείται, την οικονομία να παραπαίει και τον αυταρχισμό να εδραιώνεται, η χώρα μοιάζει να πλησιάζει το σημείο χωρίς επιστροφή. Μπορεί η Τουρκία να ανατρέψει την πορεία της ή έχει ήδη βυθιστεί σε μια αμετάκλητη κρίση;
Όπως επισημαίνει σε άρθρο της στο Project Syndicate η καθηγήτρια του Brown University, Şebnem Kalemli-Özcan, «Δώδεκα χρόνια πριν, δημοσίευσα ένα σχόλιο που έθετε το ερώτημα: “Γιατί εξεγείρεται η Τουρκία;”.
Οι διαδηλωτές είχαν κατακλύσει τους δρόμους της Κωνσταντινούπολης για να προστατεύσουν το πάρκο Γκεζί από την μετατροπή του σε εμπορικό κέντρο.
Σήμερα, είναι και πάλι στους δρόμους, όχι για τα δέντρα ή τους πράσινους χώρους, αλλά σε αντίδραση στην κορύφωση ετών ανομίας και αυξανόμενου αυταρχισμού.
Τότε, όπως και τώρα, οι διαμαρτυρίες αντικατοπτρίζουν μια βαθιά, αυξανόμενη απογοήτευση για τη σταθερή αποδόμηση των δημοκρατικών θεσμών της Τουρκίας.
Την περασμένη εβδομάδα, ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, Ekrem Imamoglu – ο οποίος έχει νικήσει δύο φορές το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚP) στις τοπικές εκλογές – συνελήφθη την ημέρα που αναμενόταν να ανακοινώσει την υποψηφιότητά του για τις προεδρικές εκλογές του 2028.
Οι κατηγορίες εναντίον του, συμπεριλαμβανομένων της δωροδοκίας και της κατάχρησης εξουσίας, έχουν καταγγελθεί ως πολιτικά κίνητρα.
Ο Imamoglu θεωρείται ευρέως ως ο πιο ικανός αντίπαλος του προέδρου Recep Tayyip Erdogan και οι ηγέτες της αντιπολίτευσης υποστηρίζουν ότι η αιφνίδια σύλληψή του δεν είναι σύμπτωση.
Το κοινό αντέδρασε με οργή. Διαμαρτυρίες ξέσπασαν σε όλη τη χώρα, από την Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα μέχρι την Σμύρνη, την Κόνια, το Ντιγιάρμπακιρ και πέρα.
Για πολλούς από τους εκατομμύρια που συμμετείχαν στις διαδηλώσεις, αυτό δεν αφορά πια έναν άνθρωπο ή μία απόφαση δικαστηρίου. Αφορά ένα πολιτικό σύστημα που έχει χάσει τη νομιμότητά του.
Το ερώτημα που αντηχεί τώρα σε όλη την Τουρκία είναι αν η αυταρχική πορεία της χώρας έχει φτάσει σε σημείο άνευ επιστροφής.
Για όσους θυμούνται τις διαδηλώσεις του Γκεζί το 2013, η εικόνα είναι οικεία: δακρυγόνα στους δρόμους, συνθήματα στις πλατείες των πόλεων, αστυνομία γύρω από τα δικαστήρια και τα πανεπιστήμια.
Αυτή τη φορά, όμως, η οικονομία είναι το κεντρικό ζήτημα των αναταραχών.
Το 2013, η Τουρκία θεωρούνταν ακόμη ένα success story.
Η ανάπτυξη ήταν ισχυρή, ο πληθωρισμός κυμαίνονταν γύρω από το 6%, και η λίρα ήταν σταθερή.
Η κυβέρνηση του ΑΚP, που ακόμα απολάμβανε την αξιοπιστία των μεταρρυθμίσεων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου της αρχής της δεκαετίας του 2000, κέρδιζε τον σεβασμό από τις αγορές και τους ξένους επενδυτές.
Αλλά αυτή η ρόδινη εικόνα έχει αποδομηθεί. Το 2025, η ανάπτυξη είναι χαμηλότερη, και ο πληθωρισμός παραμένει σε διψήφια επίπεδα, παρά την πρόσφατη επιστροφή της κεντρικής τράπεζας στην ορθόδοξη νομισματική πολιτική.
Ενώ κάποιο ξένο κεφάλαιο που χάθηκε λόγω πολλών ετών οικονομικής κακοδιαχείρισης άρχισε να επιστρέφει πέρυσι, η σύλληψη του Imamoglu έχει ξανά πλήξει την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Η λίρα έχει καταρρεύσει και το ρίσκο της Τουρκίας έχει εκτοξευτεί.
Όπως το 2013, το βαθύτερο μήνυμα των συνεχιζόμενων διαμαρτυριών είναι σαφές: η οικονομική απόδοση είναι αδιαχώριστη από την υγεία των θεσμών.
Μπορείς να έχεις ικανούς τεχνοκράτες στην κεντρική τράπεζα και στο υπουργείο Οικονομικών, αλλά αν η δικαιοσύνη είναι πολιτικοποιημένη, αυτοί οι «ενήλικοι στο δωμάτιο» δεν είναι αρκετοί.
Οι ξένοι και εγχώριοι επενδυτές υπολογίζουν τον πολιτικό κίνδυνο ως οικονομικό κίνδυνο που αυξάνει το κόστος του κεφαλαίου.
Οι εκλογές και οι ικανοί τεχνοκράτες από μόνοι τους δεν διατηρούν μια δημοκρατία. Οι θεσμοί το κάνουν.
Και όταν η ισχύς του νόμου εξασθενεί, οι αντίπαλοι φιμώνονται και τα πανεπιστήμια και τα ΜΜΕ χάνουν την ανεξαρτησία τους, η οικονομία είναι θέμα να καταρρεύσει κι αυτή.
Η φυλάκιση του Imamoglu μπορεί να είναι η σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι για τους Τούρκους που κατανοούν αυτή τη σύνδεση μεταξύ των θεσμών και της οικονομικής σταθερότητας.
Περισσότερο από έναν δημοφιλή δήμαρχο, ο Imamoglu είναι ένα εθνικό σύμβολο πολιτικού πλουραλισμού και δημοκρατικής δυνατότητας.
Οι συντριπτικές του νίκες στην Κωνσταντινούπολη αντικατόπτριζαν μια ευρεία επιθυμία για αλλαγή, και η απομάκρυνσή του τώρα σήμανε ότι το καθεστώς του Erdogan δεν είναι διατεθειμένο να αφήσει αυτή την αλλαγή να συμβεί μέσω δημοκρατικών μέσων.
Αυτό που καθιστά αυτή τη στιγμή ακόμα πιο σημαντική από το Γκεζί είναι η κλίμακα και η ποικιλομορφία της αντίστασης.
Ενώ οι διαδηλώσεις του 2013 καθοδηγούνταν κυρίως από κοσμικούς νέους και αστούς, η σημερινή αντίσταση διασχίζει κοινωνικές, γενεαλογικές και ιδεολογικές διαφορές.
Φοιτητές, εργαζόμενοι σε συνδικάτα, μικροεπιχειρηματίες, συντηρητικοί νέοι, φιλελεύθεροι, ηλικιωμένοι και Κούρδοι πορεύονται μαζί κάτω από το ενωτικό σύνθημα: «Hak, hukuk, adalet» («Δικαιώματα, νόμος, δικαιοσύνη»).
Ο αγώνας τους ξεπερνά τον Imamoglu. Διαμαρτύρονται για την κακοποίηση των κρατικών θεσμών για την ποινικοποίηση της αντίστασης και την εδραίωση της οικονομικής ανισότητας.
Όταν η δικαιοσύνη πολιτικοποιείται, οι διαφωνούντες γίνονται προδότες, και εκείνοι που ευθυγραμμίζονται με το καθεστώς ευημερούν, ενώ οι ανεξάρτητες φωνές τιμωρούνται και περιθωριοποιούνται.
Διαρθρωτικά προβλήματα – όπως η γυναικοκτονία, οι εκπαιδευτικές ανισότητες, η αποξένωση της νεολαίας – παραμένουν ανεπίλυτα, διότι οι δημόσιοι πόροι έχουν εκτραπεί προς την αναγραφή της ιστορίας και την ανταμοιβή των πιστών.

Η αντίδραση των ΗΠΑ

Αυτό θα πρέπει να ανησυχεί όχι μόνο τους πολίτες της Τουρκίας, αλλά και τους συμμάχους της χώρας – ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σε αντίθεση με πολλές ευρωπαϊκές δημοκρατίες, των οποίων οι ηγέτες καταδίκασαν γρήγορα τη φυλάκιση του Imamoglu, η αντίδραση των ΗΠΑ στην αποδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών σε ένα κράτος μέλος του ΝΑΤΟ με 85 εκατομμύρια κατοίκους υπήρξε περιορισμένη.
Ακόμα χειρότερα, εμφανίζονται μοτίβα γνωστά σε όσους έχουν ζήσει στην Τουρκία την τελευταία δεκαετία και στις ΗΠΑ.
Η κυβέρνηση Trump έχει επανειλημμένα στοχοποιήσει τα ιδρύματα γνώσης, ειδικά τα πανεπιστήμια.
Δεδομένου ότι οι ψηφοφόροι με πανεπιστημιακή εκπαίδευση συχνά κλίνουν προς την αντιπολίτευση (Δημοκρατικοί), η ακαδημαϊκή κοινότητα έχει γίνει αποδιοπομπαίος τράγος.
Οι επιθέσεις στην ακαδημαϊκή ελευθερία, η απόρριψη της επιστήμης και η προώθηση θεωριών συνωμοσίας αποτελούν όλα μέρος της θεσμικής σήψης που έχει βιώσει η Τουρκία από το 2013.
Είτε πρόκειται για την άρνηση του τεκμηριωμένου συνδέσμου μεταξύ επιτοκίων και πληθωρισμού (όπως έχει κάνει ο Εrdogan) είτε για την απόρριψη της κλιματικής επιστήμης, την αναγραφή της ιστορίας της 6ης Ιανουαρίου και την εξάπλωση παραπληροφόρησης για τον COVID-19 (όπως έχει κάνει ο Trump), οι επιθέσεις στην αλήθεια είναι θεμελιώδεις για τον αυταρχικό κανόνα.
Τα πανεπιστήμια δεν είναι μόνο κέντρα μάθησης• είναι φύλακες της δημόσιας λογικής, χωρίς την οποία η δημοκρατία καταρρέει.
Η Τουρκία δεν είναι ακόμα ένα failed state, αλλά βρίσκεται επικίνδυνα κοντά στο να γίνει μία.
Αν θα επιστρέψει στον δρόμο των θεσμικών μεταρρυθμίσεων ή θα συνεχίσει την πορεία της προς τον αυταρχισμό, θα εξαρτηθεί από τις επιλογές που θα γίνουν τις επόμενες ημέρες.
Η διεθνής κοινότητα – και ειδικά οι ΗΠΑ – θα πρέπει να δώσουν προσοχή, όχι μόνο λόγω της γεωπολιτικής σημασίας της Τουρκίας, αλλά και επειδή ο αγώνας που εξελίσσεται στους δρόμους της, ανάμεσα σε φοιτητές και δυνάμεις ασφαλείας, αντικατοπτρίζει μια παγκόσμια μάχη μεταξύ δημοκρατίας και των εχθρών της.
Οι δημοκρατίες σπάνια πεθαίνουν ξαφνικά. Η πτώση τους είναι η κορύφωση μιας διαδικασίας που περιλαμβάνει πολιτικές διώξεις, τη φυλάκιση ή την αποπομπή των αντιπάλων, την ποινικοποίηση της διαμαρτυρίας, την κατάληψη του ελέγχου των πανεπιστημίων και τη σιωπή εκείνων που γνωρίζουν καλύτερα.
Για να παραφράσουμε τον Dylan Thomas, οι Τούρκοι δείχνουν ότι δεν θα υποχωρήσουν ήσυχα στη νύχτα του αυταρχισμού».

Η Şebnem Kalemli-Özcan, Καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Brown και Διευθύντρια του Global Linkages Lab, είναι πρώην ανώτερη σύμβουλος πολιτικής στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική στην Παγκόσμια Τράπεζα».

www.bankingnews.gr

Ρoή Ειδήσεων

Σχόλια αναγνωστών

Δείτε επίσης