Η Τεχνητή Νοημοσύνη μετατρέπει τον παλιό φιλοσοφικό καβγά για την ελεύθερη βούληση σε ζήτημα κρατικής εξουσίας και κοινωνικού ελέγχου. Αλγόριθμοι χωρίς κρίση και χωρίς ευθύνη παίρνουν αποφάσεις για τη ζωή μας, ενώ οι άνθρωποι εξαφανίζονται από τη διαδικασία
Υπήρχε μια εποχή όπου οι συζητήσεις για τον ντετερμινισμό και την ελεύθερη βούληση ανήκαν στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα και στις μεταμεσονύκτιες συζητήσεις σε φοιτητικά δωμάτια.
Ήταν ευχάριστες ακριβώς επειδή φαίνονταν ακίνδυνες. Όποια κι αν ήταν η απάντηση, η ζωή συνεχιζόταν. Τα δικαστήρια έκριναν, οι γιατροί αποφάσιζαν, οι δάσκαλοι δίδασκαν και οι πολιτικοί – τουλάχιστον τυπικά – λογοδοτούσαν.
Αυτή η εποχή τελείωσε.
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) έχει μετατρέψει ένα αφηρημένο φιλοσοφικό ερώτημα σε απτή πραγματικότητα διακυβέρνησης, εξουσίας και λογοδοσίας. Ο ντετερμινισμός δεν είναι πλέον θεωρία για τον τρόπο λειτουργίας του σύμπαντος. Γίνεται λειτουργική αρχή των σύγχρονων θεσμών. Και αυτό αλλάζει τα πάντα.
Μια νέα εποχή αναδύεται
Τα συστήματα AI είναι ντετερμινιστικά από τη φύση τους. Λειτουργούν με στατιστικές, βελτιστοποίηση και πιθανότητες. Ακόμα κι όταν μας εκπλήσσουν, παραμένουν εγκλωβισμένα σε μαθηματικούς κανόνες. Δεν διαθέτουν κρίση, ερμηνεία ή κατανόηση με τον ανθρώπινο τρόπο.
Η AI δεν συλλογίζεται. Δεν στοχάζεται. Δεν αναλαμβάνει ευθύνη.
Κι όμως, όλο και περισσότερο οι έξοδοι των αλγορίθμων αντιμετωπίζονται όχι ως εργαλεία, αλλά ως αποφάσεις. Αυτή είναι η σιωπηλή επανάσταση της εποχής μας.
Ο πειρασμός είναι προφανής. Οι θεσμοί πάλευαν πάντα με την ανθρώπινη αστάθεια. Οι άνθρωποι είναι ασυνεπείς, συναισθηματικοί, αργοί και μερικές φορές ανυπάκουοι. Η γραφειοκρατία θέλει προβλεψιμότητα και οι αλγόριθμοι την υπόσχονται: ομοιομορφία, χωρίς κούραση και χωρίς αντίρρηση.
Στην υγεία → πιο αποδοτική διαλογή ασθενών
Στη χρηματοδότηση → «αντικειμενικός» υπολογισμός ρίσκου
Στην εκπαίδευση → ουδέτερη αξιολόγηση
Στην πολιτική → τεκμηριωμένη διακυβέρνηση
Στο διαδίκτυο → «ουδέτερη» λογοκρισία
Ποιος να πει όχι σε αυτό που υπόσχεται λιγότερη προκατάληψη και περισσότερη βελτιστοποίηση;
Ο ανθρώπινος παράγοντας
Όμως, κάτω από αυτή την υπόσχεση κρύβεται μια μεγάλη παρεξήγηση: η πρόβλεψη δεν είναι κρίση, η βελτιστοποίηση δεν είναι σοφία και η συνέπεια δεν είναι νομιμοποίηση.
Οι ανθρώπινες αποφάσεις δεν είναι υπολογιστικές. Είναι ερμηνευτικές. Ο άνθρωπος ζυγίζει το νόημα, το πλαίσιο, τις συνέπειες και το ηθικό ένστικτο. Κουβαλάει μνήμη, εμπειρία και – όσο ατελή κι αν είναι – ευθύνη.
Αυτό είναι ακριβώς που βρίσκουν «ενοχλητικό» οι θεσμοί.
Η ανθρώπινη κρίση προκαλεί τριβές. Θέλει εξηγήσεις. Αφήνει χώρο στο σφάλμα και στη λογοδοσία. Τα ντετερμινιστικά συστήματα προσφέρουν κάτι πολύ πιο «βολικό»: αποφάσεις χωρίς υπεύθυνους.
Όταν ένας αλγόριθμος απορρίπτει δάνειο, σημαδεύει πολίτες, υποβαθμίζει έναν ασθενή ή φιμώνει έναν χρήστη – κανείς δεν ευθύνεται.
Το σύστημα το έκανε. Τα δεδομένα «μίλησαν». Το μοντέλο «αποφάσισε».
Ο ντετερμινισμός γίνεται μ' αυτόν τον τρόπο γραφειοκρατικό άλλοθι.
Ο πόλεμος του 21ου αιώνα
Στο παρελθόν η τεχνολογία ενίσχυε την ανθρώπινη βούληση. Καλύτερα εργαλεία, αλλά ο άνθρωπος στο τιμόνι. Η AI αλλάζει αυτή τη σχέση.
Αυτό που ξεκίνησε ως πρόβλεψη, γίνεται τώρα εξουσία: οι πιθανότητες μετατρέπονται σε πολιτικές και οι συστάσεις σε εντολές.
Και όταν ενσωματωθούν, τα συστήματα είναι σχεδόν αδύνατο να αμφισβητηθούν. Ποιος θα τα βάλει με… «την επιστήμη»; Γι’ αυτό το φιλοσοφικό ζήτημα γίνεται υπαρξιακό.
Ο παλιός ντετερμινισμός μιλούσε για αιτιότητα: αν γνωρίζεις τα πάντα, προβλέπεις τα πάντα. Ο σημερινός όμως γίνεται εργαλείο διακυβέρνησης: Αφού μπορούμε να προβλέπουμε αρκετά καλά… γιατί να αφήνουμε χώρο στη διακριτική ευχέρεια;
Ο μη-ντετερμινισμός δεν είναι χάος· είναι ο χώρος όπου υπάρχει η ερμηνεία, η ηθική και η ευθύνη. Αν τον αφαιρέσουμε, η λήψη αποφάσεων δεν γίνεται πιο λογική. Γίνεται αδιαφανής και ανεξέλεγκτη.
Ο πραγματικός κίνδυνος της AI δεν είναι τα «ρομπότ που ξυπνούν». Είναι η διάβρωση της ανθρώπινης ευθύνης στο όνομα της αποτελεσματικότητας.
Η μεγάλη σύγκρουση του 21ου αιώνα δεν θα είναι μεταξύ ανθρώπων και μηχανών. Θα είναι μεταξύ δύο μορφών νοημοσύνης: αλγοριθμική ντετερμινιστική βελτιστοποίηση εναντίον ανθρώπινης ερμηνείας με ευθύνη.
Η μία κλιμακώνεται. Η άλλη λογοδοτεί. Και τώρα πρέπει να αποφασίσουμε ποια θα κυβερνά τη ζωή μας.
www.bankingnews.gr
Ήταν ευχάριστες ακριβώς επειδή φαίνονταν ακίνδυνες. Όποια κι αν ήταν η απάντηση, η ζωή συνεχιζόταν. Τα δικαστήρια έκριναν, οι γιατροί αποφάσιζαν, οι δάσκαλοι δίδασκαν και οι πολιτικοί – τουλάχιστον τυπικά – λογοδοτούσαν.
Αυτή η εποχή τελείωσε.
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) έχει μετατρέψει ένα αφηρημένο φιλοσοφικό ερώτημα σε απτή πραγματικότητα διακυβέρνησης, εξουσίας και λογοδοσίας. Ο ντετερμινισμός δεν είναι πλέον θεωρία για τον τρόπο λειτουργίας του σύμπαντος. Γίνεται λειτουργική αρχή των σύγχρονων θεσμών. Και αυτό αλλάζει τα πάντα.
Μια νέα εποχή αναδύεται
Τα συστήματα AI είναι ντετερμινιστικά από τη φύση τους. Λειτουργούν με στατιστικές, βελτιστοποίηση και πιθανότητες. Ακόμα κι όταν μας εκπλήσσουν, παραμένουν εγκλωβισμένα σε μαθηματικούς κανόνες. Δεν διαθέτουν κρίση, ερμηνεία ή κατανόηση με τον ανθρώπινο τρόπο.
Η AI δεν συλλογίζεται. Δεν στοχάζεται. Δεν αναλαμβάνει ευθύνη.
Κι όμως, όλο και περισσότερο οι έξοδοι των αλγορίθμων αντιμετωπίζονται όχι ως εργαλεία, αλλά ως αποφάσεις. Αυτή είναι η σιωπηλή επανάσταση της εποχής μας.
Ο πειρασμός είναι προφανής. Οι θεσμοί πάλευαν πάντα με την ανθρώπινη αστάθεια. Οι άνθρωποι είναι ασυνεπείς, συναισθηματικοί, αργοί και μερικές φορές ανυπάκουοι. Η γραφειοκρατία θέλει προβλεψιμότητα και οι αλγόριθμοι την υπόσχονται: ομοιομορφία, χωρίς κούραση και χωρίς αντίρρηση.
Στην υγεία → πιο αποδοτική διαλογή ασθενών
Στη χρηματοδότηση → «αντικειμενικός» υπολογισμός ρίσκου
Στην εκπαίδευση → ουδέτερη αξιολόγηση
Στην πολιτική → τεκμηριωμένη διακυβέρνηση
Στο διαδίκτυο → «ουδέτερη» λογοκρισία
Ποιος να πει όχι σε αυτό που υπόσχεται λιγότερη προκατάληψη και περισσότερη βελτιστοποίηση;
Ο ανθρώπινος παράγοντας
Όμως, κάτω από αυτή την υπόσχεση κρύβεται μια μεγάλη παρεξήγηση: η πρόβλεψη δεν είναι κρίση, η βελτιστοποίηση δεν είναι σοφία και η συνέπεια δεν είναι νομιμοποίηση.
Οι ανθρώπινες αποφάσεις δεν είναι υπολογιστικές. Είναι ερμηνευτικές. Ο άνθρωπος ζυγίζει το νόημα, το πλαίσιο, τις συνέπειες και το ηθικό ένστικτο. Κουβαλάει μνήμη, εμπειρία και – όσο ατελή κι αν είναι – ευθύνη.
Αυτό είναι ακριβώς που βρίσκουν «ενοχλητικό» οι θεσμοί.
Η ανθρώπινη κρίση προκαλεί τριβές. Θέλει εξηγήσεις. Αφήνει χώρο στο σφάλμα και στη λογοδοσία. Τα ντετερμινιστικά συστήματα προσφέρουν κάτι πολύ πιο «βολικό»: αποφάσεις χωρίς υπεύθυνους.
Όταν ένας αλγόριθμος απορρίπτει δάνειο, σημαδεύει πολίτες, υποβαθμίζει έναν ασθενή ή φιμώνει έναν χρήστη – κανείς δεν ευθύνεται.
Το σύστημα το έκανε. Τα δεδομένα «μίλησαν». Το μοντέλο «αποφάσισε».
Ο ντετερμινισμός γίνεται μ' αυτόν τον τρόπο γραφειοκρατικό άλλοθι.
Ο πόλεμος του 21ου αιώνα
Στο παρελθόν η τεχνολογία ενίσχυε την ανθρώπινη βούληση. Καλύτερα εργαλεία, αλλά ο άνθρωπος στο τιμόνι. Η AI αλλάζει αυτή τη σχέση.
Αυτό που ξεκίνησε ως πρόβλεψη, γίνεται τώρα εξουσία: οι πιθανότητες μετατρέπονται σε πολιτικές και οι συστάσεις σε εντολές.
Και όταν ενσωματωθούν, τα συστήματα είναι σχεδόν αδύνατο να αμφισβητηθούν. Ποιος θα τα βάλει με… «την επιστήμη»; Γι’ αυτό το φιλοσοφικό ζήτημα γίνεται υπαρξιακό.
Ο παλιός ντετερμινισμός μιλούσε για αιτιότητα: αν γνωρίζεις τα πάντα, προβλέπεις τα πάντα. Ο σημερινός όμως γίνεται εργαλείο διακυβέρνησης: Αφού μπορούμε να προβλέπουμε αρκετά καλά… γιατί να αφήνουμε χώρο στη διακριτική ευχέρεια;
Ο μη-ντετερμινισμός δεν είναι χάος· είναι ο χώρος όπου υπάρχει η ερμηνεία, η ηθική και η ευθύνη. Αν τον αφαιρέσουμε, η λήψη αποφάσεων δεν γίνεται πιο λογική. Γίνεται αδιαφανής και ανεξέλεγκτη.
Ο πραγματικός κίνδυνος της AI δεν είναι τα «ρομπότ που ξυπνούν». Είναι η διάβρωση της ανθρώπινης ευθύνης στο όνομα της αποτελεσματικότητας.
Η μεγάλη σύγκρουση του 21ου αιώνα δεν θα είναι μεταξύ ανθρώπων και μηχανών. Θα είναι μεταξύ δύο μορφών νοημοσύνης: αλγοριθμική ντετερμινιστική βελτιστοποίηση εναντίον ανθρώπινης ερμηνείας με ευθύνη.
Η μία κλιμακώνεται. Η άλλη λογοδοτεί. Και τώρα πρέπει να αποφασίσουμε ποια θα κυβερνά τη ζωή μας.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών