Η ιδέα ενός εβραϊκού κράτους στη Σοβιετική Ένωση
Πολύ πριν από τη δημιουργία του Ισραήλ, η Σοβιετική Ένωση τόλμησε κάτι πρωτοφανές: τη δημιουργία μιας εβραϊκής αυτόνομης περιοχής στην άκρη της Σιβηρίας, στα σύνορα με την Κίνα. Ήταν το 1934 όταν το όνομα Μπιρομπιτζάν εμφανίστηκε στους χάρτες ως η πρωτεύουσα της νεοσύστατης Εβραϊκής Αυτόνομης Περιφέρειας.
Η επίσημη σοβιετική ρητορική έκανε λόγο για ένα «πραγματικό εθνικό κράτος» για τους Εβραίους της ΕΣΣΔ.
Το γίντις έγινε επίσημη γλώσσα, ιδρύθηκαν σχολεία, θέατρα, ακόμη και εφημερίδα στη γλώσσα των Ασκεναζί.
Στον ύμνο της περιοχής, οι στίχοι υμνούσαν την ελπίδα:
«Στη Μπίρα και το Μπιτζάν, στην περιοχή της τάιγκα – Βρήκαμε την ευτυχία και το πεπρωμένο μας.»
Από την Κριμαία στη Σιβηρία – Το πολιτικό παρασκήνιο
Η αρχική πρόθεση ήταν να δοθεί η Κριμαία ως περιοχή εγκατάστασης, όπου υπήρχαν ήδη ακμάζουσες εβραϊκές κοινότητες.
Το σχέδιο αυτό χρηματοδοτήθηκε μάλιστα από εβραϊκές διασπορές στις ΗΠΑ, με στόχο να δημιουργηθεί μια «Κριμαϊκή Καλιφόρνια».
Όμως η τοπική αντίδραση, η γεωπολιτική αβεβαιότητα και η δυσπιστία του ίδιου του Stalin ανέτρεψαν το σχέδιο. Ορισμένοι υποστηρικτές συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν. Η ιδέα εγκαταλείφθηκε.
Αντί γι’ αυτό, το καθεστώς προώθησε την εγκατάσταση των Εβραίων στο Birobidzhan – μια παγωμένη, εχθρική περιοχή χωρίς υποδομές, αλλά με στρατηγική σημασία. Η απόφαση εξυπηρετούσε διπλό σκοπό: την κάλυψη ακατοίκητων εδαφών και τη διεθνή προβολή φιλεβραϊκής πολιτικής.
Ποιοι κατέληξαν στο Birobidzhan
Οι περισσότεροι Εβραίοι δεν ήθελαν να ζήσουν στην Άπω Ανατολή. Πολλοί πήγαν εξαναγκαστικά: με μεταθέσεις, υποσχέσεις για «νέο ξεκίνημα», ακόμα και για να αποφύγουν ποινές.
«Ο θείος Solia είχε μπλεξίματα με το νόμο. Του πρότειναν: ή φυλακή ή Birobidzhan.
Διάλεξε το δεύτερο. Αλλά αργότερα παραδέχτηκε: θα ήταν καλύτερα να είχα πάει μόνος φυλακή – αντί να ταλαιπωρηθεί όλη η οικογένεια», θυμάται κάτοικος της περιοχής.
Η ζωή εκεί ήταν σκληρή: καταρρακτώδεις βροχές, κουνούπια, λάσπη, έλλειψη στέγασης και τροφίμων. «Μόνο οι πιο τρελοί και πιο δραστήριοι Εβραίοι έμειναν», δήλωσε κάποτε ένας ρώσος ιστορικός.
Η πραγματικότητα: λιγότερο από 20% Εβραίοι
Παρά την τεράστια προπαγάνδα, η πλειοψηφία των Εβραίων δεν εγκαταστάθηκε ποτέ στην περιοχή. Από τους 108.000 κατοίκους της περιφέρειας το 1939, μόλις το 16% ήταν Εβραίοι.
Πολλοί αποχώρησαν, άλλοι δεν έφτασαν ποτέ. Και όταν ξεκίνησαν οι σταλινικές εκκαθαρίσεις, το πείραμα είχε ήδη αποτύχει.
Το Birobidzhan σήμερα: ένα... φάντασμα
Σύμφωνα με την απογραφή του 2020, λιγότερο από 1% του πληθυσμού είναι εβραϊκής καταγωγής.
Ωστόσο, η πολιτιστική κληρονομιά επιβιώνει: δρόμοι με ονόματα στα γίντις, πολιτιστικά κέντρα, μουσεία και γιορτές. Κάποιοι επιμένουν να κρατήσουν ζωντανό το παρελθόν.
«Η γιαγιά μου έλεγε ότι αυτή η γη μάς έσωσε δύο φορές: από την πείνα το ’34 και από τον πόλεμο με τους Ιάπωνες. Κανείς δεν μας σκότωσε, κανείς δεν μας εκτόπισε», λέει η διευθύντρια του Κέντρου Εβραϊκού Πολιτισμού.
Παρά την εγκατάλειψη, το Μπιρομπιτζάν υπάρχει ακόμα – σαν σύμβολο ενός φιλόδοξου οράματος που μετατράπηκε σε εθνικό πείραμα, καταναγκασμό και ιστορική ειρωνεία.
Κλείνοντας...
Το Μπιρομπιτζάν υπήρξε ένα από τα πιο παράδοξα σοβιετικά εγχειρήματα: ένα κράτος χωρίς έθνος, μια πατρίδα χωρίς πατριώτες, ένα καταφύγιο που έγινε εξορία. Και παρ’ όλα αυτά, κάποιοι βρήκαν εκεί καταφύγιο – έστω κι αν, όπως έλεγαν στην ΕΣΣΔ:
«Καλύτερα συγγενείς στη Μέση Ανατολή, παρά στην Άπω Ανατολή.»
www.bankingnews.gr
Η επίσημη σοβιετική ρητορική έκανε λόγο για ένα «πραγματικό εθνικό κράτος» για τους Εβραίους της ΕΣΣΔ.
Το γίντις έγινε επίσημη γλώσσα, ιδρύθηκαν σχολεία, θέατρα, ακόμη και εφημερίδα στη γλώσσα των Ασκεναζί.
Στον ύμνο της περιοχής, οι στίχοι υμνούσαν την ελπίδα:
«Στη Μπίρα και το Μπιτζάν, στην περιοχή της τάιγκα – Βρήκαμε την ευτυχία και το πεπρωμένο μας.»
Από την Κριμαία στη Σιβηρία – Το πολιτικό παρασκήνιο
Η αρχική πρόθεση ήταν να δοθεί η Κριμαία ως περιοχή εγκατάστασης, όπου υπήρχαν ήδη ακμάζουσες εβραϊκές κοινότητες.
Το σχέδιο αυτό χρηματοδοτήθηκε μάλιστα από εβραϊκές διασπορές στις ΗΠΑ, με στόχο να δημιουργηθεί μια «Κριμαϊκή Καλιφόρνια».
Όμως η τοπική αντίδραση, η γεωπολιτική αβεβαιότητα και η δυσπιστία του ίδιου του Stalin ανέτρεψαν το σχέδιο. Ορισμένοι υποστηρικτές συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν. Η ιδέα εγκαταλείφθηκε.
Αντί γι’ αυτό, το καθεστώς προώθησε την εγκατάσταση των Εβραίων στο Birobidzhan – μια παγωμένη, εχθρική περιοχή χωρίς υποδομές, αλλά με στρατηγική σημασία. Η απόφαση εξυπηρετούσε διπλό σκοπό: την κάλυψη ακατοίκητων εδαφών και τη διεθνή προβολή φιλεβραϊκής πολιτικής.
Ποιοι κατέληξαν στο Birobidzhan
Οι περισσότεροι Εβραίοι δεν ήθελαν να ζήσουν στην Άπω Ανατολή. Πολλοί πήγαν εξαναγκαστικά: με μεταθέσεις, υποσχέσεις για «νέο ξεκίνημα», ακόμα και για να αποφύγουν ποινές.
«Ο θείος Solia είχε μπλεξίματα με το νόμο. Του πρότειναν: ή φυλακή ή Birobidzhan.
Διάλεξε το δεύτερο. Αλλά αργότερα παραδέχτηκε: θα ήταν καλύτερα να είχα πάει μόνος φυλακή – αντί να ταλαιπωρηθεί όλη η οικογένεια», θυμάται κάτοικος της περιοχής.
Η ζωή εκεί ήταν σκληρή: καταρρακτώδεις βροχές, κουνούπια, λάσπη, έλλειψη στέγασης και τροφίμων. «Μόνο οι πιο τρελοί και πιο δραστήριοι Εβραίοι έμειναν», δήλωσε κάποτε ένας ρώσος ιστορικός.
Η πραγματικότητα: λιγότερο από 20% Εβραίοι
Παρά την τεράστια προπαγάνδα, η πλειοψηφία των Εβραίων δεν εγκαταστάθηκε ποτέ στην περιοχή. Από τους 108.000 κατοίκους της περιφέρειας το 1939, μόλις το 16% ήταν Εβραίοι.
Πολλοί αποχώρησαν, άλλοι δεν έφτασαν ποτέ. Και όταν ξεκίνησαν οι σταλινικές εκκαθαρίσεις, το πείραμα είχε ήδη αποτύχει.
Το Birobidzhan σήμερα: ένα... φάντασμα
Σύμφωνα με την απογραφή του 2020, λιγότερο από 1% του πληθυσμού είναι εβραϊκής καταγωγής.
Ωστόσο, η πολιτιστική κληρονομιά επιβιώνει: δρόμοι με ονόματα στα γίντις, πολιτιστικά κέντρα, μουσεία και γιορτές. Κάποιοι επιμένουν να κρατήσουν ζωντανό το παρελθόν.
«Η γιαγιά μου έλεγε ότι αυτή η γη μάς έσωσε δύο φορές: από την πείνα το ’34 και από τον πόλεμο με τους Ιάπωνες. Κανείς δεν μας σκότωσε, κανείς δεν μας εκτόπισε», λέει η διευθύντρια του Κέντρου Εβραϊκού Πολιτισμού.
Παρά την εγκατάλειψη, το Μπιρομπιτζάν υπάρχει ακόμα – σαν σύμβολο ενός φιλόδοξου οράματος που μετατράπηκε σε εθνικό πείραμα, καταναγκασμό και ιστορική ειρωνεία.
Κλείνοντας...
Το Μπιρομπιτζάν υπήρξε ένα από τα πιο παράδοξα σοβιετικά εγχειρήματα: ένα κράτος χωρίς έθνος, μια πατρίδα χωρίς πατριώτες, ένα καταφύγιο που έγινε εξορία. Και παρ’ όλα αυτά, κάποιοι βρήκαν εκεί καταφύγιο – έστω κι αν, όπως έλεγαν στην ΕΣΣΔ:
«Καλύτερα συγγενείς στη Μέση Ανατολή, παρά στην Άπω Ανατολή.»
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών