γράφει : Μαρία Παπαδάτου
Πολιορκημένη από τη Ρωσία, πιεσμένη από τις ΗΠΑ και διχασμένη εσωτερικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιβιώνει πολιτικά το 2025. Το ερώτημα είναι αν αυτό αρκεί για όσα έρχονται.
Το καλύτερο που μπορεί να ειπωθεί για την Ευρώπη στο τέλος μιας ταραχώδους χρονιάς είναι ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να ήταν χειρότερα, σημειώνει ο Simon Nixon στην Euractiv.
Η ήπειρος βρίσκεται υπό στρατιωτική απειλή από τη Ρωσία, πολιτική πίεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες και έντονο οικονομικό ανταγωνισμό από την Κίνα.
Η ανάπτυξη παραμένει αναιμική, τα χρέη βαριά και το πολιτικό τοπίο βαθιά κατακερματισμένο.
Κι όμως, στη σύνοδο κορυφής του Δεκεμβρίου, οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατάφεραν να κάνουν ορισμένα βήματα που ενισχύουν – έστω οριακά – τη γεωπολιτική ισχύ του μπλοκ ενόψει ακόμη δυσκολότερων προκλήσεων.
Ουκρανία: χρήματα, χρόνος και διαπραγματευτικό χαρτί
Πρώτα απ’ όλα, οι Ευρωπαίοι πέτυχαν τον βασικό τους στόχο: να εξασφαλίσουν επαρκή χρηματοδότηση για την ουκρανική κυβέρνηση για τα επόμενα δύο χρόνια. Είναι αλήθεια ότι το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για δάνειο αποζημιώσεων, το οποίο θεωρούσε ως την καλύτερη λύση, μπλοκαρίστηκε από μια σημαντική μειοψηφία κρατών-μελών.
Ωστόσο, η λύση που τελικά υιοθετήθηκε αποδείχθηκε σε ορισμένα σημεία ακόμη καλύτερη: ένα δάνειο 90 δισ. ευρώ, χρηματοδοτούμενο μέσω κοινής ευρωπαϊκής έκδοσης χρέους, σε συνδυασμό με το επ’ αόριστον «πάγωμα» των ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων.
Αυτό δίνει στο Κίεβο τη δυνατότητα να αντισταθεί στις πιέσεις των ΗΠΑ για συμβιβασμό με τη Μόσχα και, ταυτόχρονα, εξασφαλίζει στην ΕΕ ένα ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί. Τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια εγγυώνται ότι η Ένωση θα έχει θέση στο τραπέζι σε οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία υπό αμερικανική διαμεσολάβηση που αφορά την ασφάλεια ολόκληρης της ηπείρου.
Νέα προηγούμενα για την ευρωπαϊκή ισχύ
Δεύτερον, οι αποφάσεις των τελευταίων εβδομάδων δημιουργούν σημαντικά θεσμικά προηγούμενα.
Με την επίκληση έκτακτων εξουσιών και τη χρήση ειδικής πλειοψηφίας για το επ’ αόριστον πάγωμα των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, η ΕΕ βρήκε τρόπο να παρακάμψει την ανάγκη ομοφωνίας για την ανανέωση των κυρώσεων κάθε έξι μήνες.
Έτσι μειώνεται ο κίνδυνος βέτο από φιλορωσικές κυβερνήσεις, όπως της Ουγγαρίας ή της Σλοβακίας.
Αντίστοιχα, η χρήση της «ενισχυμένης συνεργασίας» για την έκδοση κοινού χρέους – και πάλι για να παρακαμφθεί βέτο χωρών όπως η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Τσεχία – ανοίγει νέους δρόμους για τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό.
Παράλληλα, η επιλογή του κοινού χρέους αποφεύγει τους νομικούς και χρηματοοικονομικούς κινδύνους του δανείου αποζημιώσεων και ενισχύει τη λογική της κοινής χρηματοδότησης για κοινές προκλήσεις. Επιπλέον, αυξάνει την προσφορά ενός «ασφαλούς» ευρωπαϊκού τίτλου, ενισχύοντας τη διεθνή ελκυστικότητα του ευρώ.
Ρωγμές και σκιές πίσω από τη συμφωνία
Παρά τα θετικά, οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων αποκάλυψαν και ανησυχητικές πλευρές.
Πρώτον, η απόφαση της ΕΕ να χρηματοδοτήσει μόνη της την Ουκρανία με κοινό χρέος ενδέχεται να έχει αποθαρρύνει άλλες χώρες – όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Ιαπωνία – από το να συνεισφέρουν το μερίδιό τους μέσω των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε ότι η ΕΕ θα κάλυπτε τα δύο τρίτα των αναγκών και οι υπόλοιποι εταίροι το υπόλοιπο. Πλέον, υπάρχει ο κίνδυνος η Ουκρανία να μην έχει επαρκή χρηματοδότηση για όλη τη διετία.
Δεύτερον, ο τρόπος με τον οποίο επιτεύχθηκε η συμφωνία – μετά από νυχτερινή παρέμβαση του Emmanuel Macron – απειλεί να ανοίξει ρήγμα μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Για τον Γερμανό καγκελάριο Friedrich Merz, η αποδοχή του κοινού χρέους αποτέλεσε πολιτική ήττα, καθώς η κυβέρνησή του είχε απορρίψει αυτό το «Σχέδιο Β» ως αδιανόητο. Η στροφή του, όπως και η προηγούμενη υπαναχώρησή του στο γερμανικό «φρένο χρέους», κινδυνεύει να ενισχύσει την ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), η οποία κατηγορείται για στενές σχέσεις με τη Ρωσία.
Τρίτον, προβληματισμό προκαλεί η σταδιακή αποδυνάμωση της στήριξης στο σχέδιο αποζημιώσεων.
Ο Βέλγος πρωθυπουργός Μπαρτ Ντε Βέβερ παραδέχθηκε ανοιχτά ότι ρωσικές απειλές αντιποίνων, ακόμη και σε προσωπικό επίπεδο, επηρέασαν τη στάση του.
Το κατά πόσο παρόμοιες πιέσεις έπαιξαν ρόλο στην υπαναχώρηση της Ιταλίας, της Βουλγαρίας και της Μάλτας παραμένει ασαφές.
Είναι, πάντως, γνωστό ότι οι ΗΠΑ άσκησαν έντονες πιέσεις κατά του δανείου αποζημιώσεων, έχοντας στο μυαλό τους τη μελλοντική αξιοποίηση αυτών των κεφαλαίων σε κοινά αμερικανορωσικά επιχειρηματικά σχήματα.
Το 2026 προμηνύεται σκληρότερο
Όλα αυτά αποκτούν μεγαλύτερη σημασία καθώς η Ευρώπη οδεύει προς ένα 2026 γεμάτο ακόμη μεγαλύτερες προκλήσεις. Οι πρόσφατες δηλώσεις του Donald Trump περί προσάρτησης της Γροιλανδίας, ακόμη και με τον διορισμό Αμερικανού απεσταλμένου, απειλούν να ανοίξουν ένα νέο, βαθύ ρήγμα στις διατλαντικές σχέσεις, την ώρα που ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται.
Παράλληλα, η ΕΕ θα βρεθεί αντιμέτωπη με έντονες αμερικανικές αντιδράσεις στις προσπάθειές της να ενισχύσει τη στρατηγική της αυτονομία: από την ανάπτυξη ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας έως την εμβάθυνση των χρηματοπιστωτικών αγορών και την επέκταση της ενιαίας αγοράς στην ενέργεια και τις ψηφιακές υπηρεσίες. Δεν είναι τυχαίο ότι η νέα Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας των ΗΠΑ φέρεται να θεωρεί την υποστήριξη ευρωπαϊκών ακροδεξιών κομμάτων, που αντιτίθενται στην εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ως προτεραιότητα εθνικής ασφάλειας.
Η Ευρώπη μπορεί να βγαίνει από το 2025 με ένα ελαφρώς ενισχυμένο γεωπολιτικό οπλοστάσιο.
Όμως για να αντέξει τις θύελλες που έρχονται, θα χρειαστεί πολύ περισσότερα: ισχυρότερα εργαλεία, μεγαλύτερη αίσθηση κοινού σκοπού και, πάνω απ’ όλα, αποφασιστική ηγεσία.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών